Skalniak to zazwyczaj usypana pośrodku trawnika górka, obficie naszpikowana kamieniami i obsadzona niewielką ilością roślin. Jak założyć skalny ogródek, który bardziej przypominałby fragment górskiego krajobrazu?
Jakie miejsce wybrać?
• Ogród skalny łatwo jest zaprojektować, jeśli działka znajduje się na pofałdowanym terenie. Wówczas możemy wykorzystać naturalną skarpę i zbudować na niej skalne tarasy, murki oporowe i schodki. Najlepiej wybrać dobrze oświetlony stok, gdyż większość roślin skalnych lubi słońce.
• Trudniej uformować skalniak na prawie płaskim terenie. Warto dokładnie zmierzyć istniejące nierówności: jeżeli bowiem różnica poziomów wynosi przynajmniej 30 cm, możemy zdjąć warstwę ziemi (w tym wypadku grubości 30 cm) i zbudować niewielki murek.
• Tam, gdzie nie ma wzniesień, możemy usypać pagórek i na nim założyć skalniak. Jeśli chcemy założyć go przy ścianie domu lub u podnóża tarasu, pamiętajmy o położeniu izolacji.
• Aby jeszcze bardziej urozmaicić rzeźbę terenu, proponujemy wykorzystać starą i mniej znaną formę ogrodu skalnego, jaką jest tzw. wgłębnik. W tym celu należy wykopać spore zagłębienie i otoczyć je tarasowo biegnącymi murkami lub skarpami kwiatowymi. Pośrodku obniżenia można zaprojektować jeziorko.
Skalniak umiejscawiamy z dala od drzew – rzucają one cień, a poza tym ich opadające liście zaśmiecają kobierzec roślin (pod grubą warstwą liści rośliny mogą nawet zginąć). Warto też zadbać o to, by kompozycja miała ładną oprawę, np. w postaci trawnika, krzewów czy wysokich bylin.
Z czego budować?
Do budowy skalniaka najprościej używać kamieni występujących w okolicy. Do tworzenia głównych punktów kompozycji przydadzą się duże kamienie, mniejsze zaś posłużą do przykrycia ziemi między roślinami (drobny żwir będzie pełnił funkcję ściółki, utrudniając kiełkowanie nasion chwastów). Lepiej zdecydować się na kamienie jednego rodzaju, gdyż łączenie skał o różnej fakturze i barwie często daje zły efekt.
Aby skalniak jak najbardziej przypominał fragment kamienistego zbocza górskiego, należy kamienie rozmieścić nieregularnie. Układ największych głazów musi przede wszystkim powstrzymywać ziemię przed osuwaniem się. Pomiędzy kamieniami pozostawmy szczeliny, w których posadzimy wybrane gatunki roślin.
W dużym mieście, gdzie trudno nazbierać odpowiednią ilość kamieni, można udać się do centrum ogrodniczego. Są tam sprzedawane różnego rodzaju kamienie na wagę.
Niektóre skały, np. wapienie, mają odczyn zasadowy, dobrze więc obok nich rosną gatunki wymagające podłoża o pH powyżej 7,5. Granity i bazalty to skały o odczynie kwaśnym; w ich sąsiedztwie warto sadzić rośliny lubiące ziemię o pH poniżej 6,5. Piaskowce mają odczyn obojętny, dlatego można sadzić obok nich wszystkie rośliny.
Jak zakładać skalniak?
1. Jeżeli teren jest porośnięty trawą, najpierw zdejmujemy warstwę darni, którą odkładamy na bok. Glebę oczyszczamy z korzeni i kłączy trwałych chwastów oraz ewentualnie z odrostów korzeniowych drzew i krzewów. Ziemię ciężką, ilastą, przekopujemy ze żwirem, piaskiem i torfem.
2. Na powierzchni przeznaczonej pod skalniak możemy rozłożyć ocynkowaną siatkę o dość drobnych oczkach; przez kilka lat będzie ona zabezpieczała rośliny przed kretami, nornicami i myszami.
3. Rozmieszczamy kamienie i podsypujemy je ziemią lub żwirem, aby były mocno osadzone. Dobrze jest stanąć na każdym bloku skalnym, sprawdzając, czy się nie kiwa.
Jeśli teren jest płaski, usypujemy wzniesienie z gruzu, kawałków betonu, cegły, piasku lub innego przepuszczalnego materiału, który będzie ułatwiał odpływ wody. Całość możemy okryć odwróconą darnią i przysypać ziemią. Trzeba sprawdzić, czy wzniesienie jest stabilne (najlepiej -chodząc po nim).
4. Całą powierzchnię między kamieniami przykrywamy przynajmniej 20-centymetrową warstwą żyznej ziemi, którą przygotowujemy na osobnej pryzmie. Ziemia musi być przepuszczalna, niezbyt gliniasta, próchniczna i oczyszczona z chwastów. Kamienie przysyp ujemy podłożem do 1/3 ich wysokości.
5. Sadzimy rośliny i obficie je podlewamy. Podczas upałów okrywamy młode sadzonki gałązkami drzew iglastych.
Co i jak sadzić?
Chociaż sadzenie roślin jest ostatnim etapem zakładania ogrodu skalnego, o ich wyborze należy pomyśleć wcześniej.
Gatunki nadające się do ogrodów skalnych pochodzą z różnych środowisk – z gór i nizin, ze stepów i wrzosowisk. Rośliny te mają różne wymagania co do światła, wilgotności i podłoża, dlatego już w fazie projektowania trzeba przewidzieć dla nich odpowiednie stanowiska. Zanim wybierzemy rośliny, dowiedzmy się o nich jak najwięcej, jeśli bowiem nie zapewnimy im odpowiednich warunków, będą słabo rosły.
Z gatunków niskich, tworzących „poduchy”, do ogródka skalnego nadają się zwłaszcza: rogownica, żagwin, floks szydlasty, rozchodniki, rojniki, gęsiówka, smagliczka i szarotka alpejska. Dla urozmaicenia w niektórych miejscach dobrze jest posadzić wyższe byliny, np. kosaćce, liliowce, tawułki czy bergenie, a także wrzosy i wrzośce. Ciekawym uzupełnieniem skalniaka mogą być również niskie trawy, np. rajgras lub niektóre kostrzewy.
Aby ogród skalny ładnie wyglądał przez cały rok, posadźmy w nim rośliny o zimotrwałych liściach np. barwinek czy bluszcz oraz byliny kwitnące wczesną wiosną: przebiśniegi, przylaszczki i szafirki. Ozdobą dużych skalniaków mogą być ponadto karłowe i płożące formy drzew i krzewów. Szczególnie polecane są niskie krzewy liściaste, np. berberys Thunberga, irga pozioma, tawuła drobna i płożąca trzmielina Fortunek. Z krzewów iglastych możemy posadzić np. jałowiec tamaryszkowaty, jałowiec płożący lub kosodrzewinę.
Niewysokie drzewa, nadające się do ogrodu skalnego, to: klon palmowy, brzoza brodawkowata odm. Younga, świerk biały odm. Conica lub świerk pospolity odm. Nidiformis.
Jak pielęgnować?
Najważniejszą czynnością przy pielęgnowaniu skalniaka jest walka z chwastami. Należy je systematycznie usuwać, gdyż oczyszczenie bardzo zapuszczonych rabat jest właściwie niemożliwe. Korzenie chwastów silnie się rozrastają, toteż wyrywając je, możemy uszkodzić byliny, a nawet je zniszczyć. W takim wypadku lepiej rośliny wykopać, oczyścić, rozdzielić na kępy i posadzić ponownie. Ogromnych spustoszeń wśród roślin potrafią dokonać krety i mrówki, które drążąc korytarze powodują wysychanie korzeni. Trzeba więc natychmiast pozostawione przez nie otwory zamulać ziemią i wodą.
Młode, świeżo posadzone rośliny wymagają dość częstego podlewania. Starsze najwięcej wody potrzebują wiosną; jeśli jest sucho, podlewamy je (rano lub wieczorem) do połowy lata, a potem pozwalamy im przygotować się do okresu spoczynku.
Nadmiar składników pokarmowych szkodzi roślinom skalnym, gdyż powoduje ich zbyt bujny, nienaturalny wzrost. Jeżeli posadziliśmy rośliny w żyznym podłożu, nie musimy ich nawozić – wystarczy co kilka lat podczas przesadzania dosypać do ziemi nieco kompostu. Jeśli jednak ziemia na skalniaku jest uboga, wiosną (a najpóźniej do połowy lata) warto stosować potasowe i fosforowe nawozy mineralne.
Co pewien czas ziemię między roślinami trzeba spulchniać, a także usuwać przekwitłe kwiaty i zaschnięte pędy. Podczas mroźnej i bezśnieżnej zimy dobrze jest okryć rośliny gałązkami jedliny.